Georg Anton Benda – Gott ist die Liebe – kantaty kościelne.
Nagranie dokonane przez Wiesława Delimata z krakowskim chórem kameralnym Kantorei Sankt Barbara, orkiestrą barokową L’estate armonico, a także ze znakomitą obsadą solistów polskich i zagranicznych: Stefanie Dasch, Julio Fernàndeza, Agnieszki Monasterskiej oraz Simona Berga, to światowe prawykonanie kantat liturgicznych Georga Antona Bendy, pochodzących ze zbiorów Sing–Akademie zu Berlin. Po blisko trzech wiekach zostały przywrócone melomanom.
Unikalne – na światowa skalę – zbiory z Sing–Akadenie zu Berlin zawierają całą serię utworów różnych twórców, dotąd jeszcze czekających na swoje prawykonania. Wiele z nich powstawało na zamówienie Akademii u najwybitniejszych kompozytorów niemieckich. Zbiory zaginęły po II wojnie światowej, po ich grabieży i wywiezieniu w głąb Związku Radzieckiego. Odnalezione na Ukrainie kilka lat temu, zostały zwrócone Berlinowi.
Prezentacja czterech zapomnianych kantat czesko – niemieckiego kompozytora Georga Antona Bendy, jest próbą przywrócenia światowemu dziedzictwu dzieł skomponowanych pod koniec XVIII wieku w Niemczech, dotąd nie wykonywanych. Kantaty okolicznościowe Bendy, to dzieła wokalno – instrumentalne, mieszczące się w stylistyce późnobarokowej i charakterem nawiązujące do twórczości Carla Philippa Emanuela Bacha, Ich prezentacja zarówno w formie nagrania, jak i w formie koncertów stawiają zapomnianego dotąd kapelmistrza króla Fryderyka III w szeregu z potomkami Jana Sebastiana Bacha. Płyta CD zawiera cztery kantaty wokalno instrumentalne na chór, solistów i orkiestrę.
Gott ist die Liebe – Festo Pentecostes
Mann singet mit Freuden – Festo Paschali
Gott steigt herab der Seraph nach – Weihnachtsmusik
Der Glaube kann Gott den Allmaechtigen zwinger
Nagranie stanowi część badań dr Wiesława Delimata. Wiesław Delimat stawia podstawowe pytanie: dlaczego muzyka wartościowa, napisana nie tylko starannie i w pełni profesjonalnie, ale również z ogromnym polotem i pasją, nie znalazła dostatecznego uznania ani w oczach kompetentnych współczesnych kompozytorowi muzyków, ani wśród zespołów wykonawczych, działających w czasach nam współczesnych. Aby zrozumieć najistotniejsze tego powody, autor przedstawia osobę Georga Antona Bendy, jego drogę twórczą i główne nurty kompozytorskich zainteresowań. Odpowiedzi szuka śledząc także ponad dwustuletnią historię Sing-Akademie zu Berlin, jej artystyczne sukcesy i edukacyjną oraz archiwistyczną działalność. Dr Wiesław Delimat dokonuje rewizji zawartości archiwum nutowego Sing-Akademie, których losy przez ponad 50 lat (1945-1999) pozostawały nieznane. Choć dzieje Sing-Akademie zu Berlin prawdopodobnie nigdy nie łączyły się bezpośrednio z osobą czeskiego kompozytora (Akademia została założona cztery lata przed śmiercią Bendy), to jednak trudnym do przecenienia wydaje się fakt, że przedstawione kompozycje przetrwały do dzisiejszych czasów dzięki temu, że zostały zdeponowane właśnie w jej archiwach.
Robert Piaskowski
Magdalena Warejko
O kantatach
Zapomniane kantaty kościelne Georga Antona Bendy, ze zbiorów Sing – Akademie zu Berlin.
Rok 2001 był przełomowy w dziejach istniejącej od 1791 Akademii. W tym właśnie roku powróciły do Berlina archiwa nutowe szacownej Akademii, pamiętającej czasy Carla Fascha, Ludwiga van Beethovena czy Feliksa Mendelssohna – Bartholdy’ego. Powróciły z Kijowa, dokąd trafiły w lutym 1945 roku. Na fali grabieży prowadzonej przez władze sowieckie w okupowanej przez Stalina części Berlina, wywieziono do Związku Radzieckiego wiele cennych kolekcji, zbiorów bibliotecznych, dzieł sztuki i materiałów nutowych. Wśród nich także zbiory rękopisów berlińskiej Sing Akademie. W 1945 roku przyjęcie i odpowiednie zabezpieczenie tych bezcennych archiwów stanowiło dla Kijowa nie lada problem. Miasto leżało w gruzach a kolekcja zawierała ponad 5000 manuskryptów. Szczęśliwie jednak wszystkie partytury znalazły miejsce w bibliotece kijowskiego konserwatorium, skąd w 2001 roku przetransportowane zostały ponownie do Berlina.
By uświadomić sobie skalę wartości zachowanych partytur wystarczy wspomnieć, że znajdują się wśród nich między innymi manuskrypty Pasji według świętego Mateusza oraz innych dzieł Johanna Sebastian Bacha, setki kompozycji Georga Philippa Telemanna, Georga Friedricha Haendla, Johanna Adolpha Hassego a także kompozycji XIX-wiecznych twórców takich jak Ludwig van Beethoven, Felix Mendelssohn-Bartholdy, Carl Friedrich Rungenhangen, czy książę Antoni Radziwiłł. Najważniejszym jednak elementem bezcennego zbioru jest potężna kolekcja nieznanych i nigdy wcześniej nie wykonywanych dzieł wokalno-instrumentalnych Carla Philippa Emanuela Bacha. Stosunkowo niewielkie ilościowo miejsce w wymienionych archiwach zajmuje kilkadziesiąt kompozycji pochodzącego z Czech, a osiadłego na terenie dzisiejszych Niemiec, Georga Antona Bendy. Ten urodzony w 1722 roku kompozytor, wychowanek szkoły Pijarów w Kosmonosie i Jezuickiego Collegium w Jicinie, emigrował w 1742 roku do Prus. Po kilkuletnim pobycie w Berlinie, osiadł w Gotha, gdzie przez blisko trzydzieści lat pełnił służbę nadwornego kompozytora i kapelmistrza na dworze Fryderyka III. W ciągu swego życia wiele podróżował, odwiedzając między innymi Wenecję, Rzym, a później Wiedeń i Paryż. Zmarł w Kostritz w listopadzie 1795 roku. Znany dziś powszechnie jako twórca dzieł scenicznych (oper, melodramatów) oraz licznych symfonii, koncertów i sonat na instrumenty klawiszowe, jest także twórcą blisko dwustu kantat, głównie kościelnych. Partytury większości z nich nie zachowały się do dzisiejszych czasów. Wiele wskazuje na to, że z nielicznymi wyjątkami, kantaty te nigdy nie były wykonywane, a z całą pewnością nigdy nie ukazały się drukiem.
Nagrane przez zespół Kantorei Sankt Barbara trzy kantaty oraz Weihnachtsmusik Georga Antona Bendy pozwalają wysoko ocenić wartość artystyczną tych dzieł. Jak się wydaje, oprócz wartości czysto muzycznych, kompozycje Bendy świadczą o głębokim zrozumieniu przez ich autora istoty protestanckiej kantaty kościelnej w jej wymiarze literackim oraz muzycznym. Dwa z prezentowanych utworów, poza możliwym, ale nie udokumentowanym wykonaniem w połowie XVIII stulecia, nie ujrzały od tego czasu światła dziennego (chodzi o kantaty Der Glaube kann Gott den Allmaechtigen zwinger, oraz Gott ist die Liebe). Co do kantaty Man singet mit Freude nie ma stuprocentowej pewności, ale prawdopodobnie nie istnieją żadne dokumenty, świadczące o jej publicznym wykonaniu w czasach nam współczesnych. Kompozycja Weihnachtsmusik, przepisana i drukowana na podstawie rękopisu przez Sing-Akademie zu Berlin, wykonana została po raz pierwszy, i jak dotąd jedyny, w Berlinie w roku 2005. Tak więc dwa lub trzy z prezentowanych tu utworów Bendy mają swą światową prapremierę wykonawczą (nie licząc ewentualnego autorskiego wykonania pod dyrekcją kompozytora w XVIII wieku), natomiast dla wszystkich czterech kompozycji jest to premiera fonograficzna.
Prezentowane i analizowane tutaj kantaty kościelne Bendy, z całą pewnością nie są wyłącznie zbiorem muzykologicznych ciekawostek. Dowodem tego, może być koncert, jaki miał miejsce w Berlinie w grudniu 2005 roku. Podczas tego wieczoru, w Sali Kameralnej Filharmonii Berlińskiej zaprezentowano cztery kompozycje ze zbiorów Sing Akademie zu Berlin. W przypadku wszystkich utworów wykonanie to było ich współczesną premierą. Wykonawcami byli soliści oraz zespół ZelterEnsemble des Sing-Akademie zu Berlin. Całość prowadził Joshard Daus, ówczesny dyrektor Sing-Akademie. Wykonane zostały utwory Carla Philippa Emanuela Bacha, oraz innych berlińskich XVIII-wiecznych kompozytorów, w tym Georga Antona Bendy (Weihnachtsmusik). Znamienne, że choć publiczność, a później krytyka muzyczna wypowiedziała wiele pochlebnych słów o wszystkich prezentowanych utworach, to jednak tylko odbiór kompozycji Bendy spotkał się z prawdziwie entuzjastycznym przyjęciem. Słuchacze, zestawiając tę kompozycję z innymi wykonanymi tego wieczoru, wskazywali na jej świeżość, błyskotliwość i pomysłowość muzycznych motywów oraz rozwiązań polifonicznych. Także i autora niniejszego opracowania zachwyciła ta kompozycja, stając się bezpośrednią inspiracją do podjęcia głębszych badań, a w konsekwencji doprowadzenia do wykonania niektórych utworów zapomnianego Czecha.
Materiał muzyczny rękopisów, pozyskany dzięki życzliwości dyrektora Sing-Akademie, przysparzał wiele trudności już od początku pracy nad odszyfrowaniem zapisu nutowego. Muzyka, choć notowana dość starannie, często operowała charakterystycznymi dla tego czasu skrótami w kwestii zapisu partii niektórych instrumentów i głosów wokalnych. Zapis tekstu literackiego kantat był często trudny do rozszyfrowania graficznego, a chwilami wydawał się nie do końca logiczny stylistycznie. Układ poszczególnych części kantat nie dawał całkowitej pewności co do rzeczywistych zamierzeń kompozytora, dotyczących kolejności prezentowanych fragmentów. Numeracja kolejnych stron rękopisu, z całą pewnością nie uczyniona ręką kompozytora, stwarzała szereg wątpliwości, co do swej wiarygodności. W przeważającej części partytury pozbawione były oznaczeń agogicznych a oznaczenia dynamiczne zanotowane zostały tylko sporadycznie.
Analizując czas powstania kantat Georga Antona Bendy oraz porównując je z powstałymi w tym samym okresie, znanymi kompozycjami mistrzów niemieckich, a także zgłębiając charakterystyczne dla tego kompozytora rozwiązania muzyczne, znane z innych jego kompozycji, wypada żywić nadzieje, że prezentowana tu interpretacja czterech kantat kościelnych Georga Antona Bendy odpowiada zamierzeniom i intencjom kompozytora, co do sposobu ich wykonywania.
dr Wiesław Delimat
(z pracy habilitacyjnej)
Wykonawcy
Stefanie Dasch – niemiecka sopranistka koloraturowa. Studiowała u prof. Reiharda Leisenheimera i prof. Kurta Molla w Musikhochschule w Kolonii. Jest laureatką wielu konkursów dla młodych wokalistów. Swoją międzynarodową karierę zawdzięcza głównie interpretacjom muzyki oratoryjnej. Na jej repertuar składają się wielkie oratoria J.S. Bacha, G. F. Händla, J. Haydna, W. A. Mozarta i B. Brittena. Była solistką wielu muzycznych festiwali w całej Europie. Szczególnie często śpiewa w Niemczech, we Francji i we Włoszech. Na scenie operowej debiutowała w „Uprowadzeniu z Seraju” W. A. Mozarta w Baden – Baden z Orkiestrą Filharmonii Baden – Baden pod dyrekcją Wernera Stiefela. W kolońskiej operze debiutowała partią Małgosi w operze E. Humperdincka „Jaś i Małgosia”, a także postacią Marii w „Zar und Zimmermann” G. A. Lortzinga. W listopadzie 2004 roku wykonała sopranową partię w War Requiem B. Brittena pod dyrekcją Sylvaina Cambrelinga, nagrywając to dzieło również na CD.
Agnieszka Monasterska – mezzosopran. Ukończyła z wyróżnieniem studia wokalne
w Akademii Muzycznej w Krakowie w klasie prof. Barbary Walczyńskiej. Brała udział w licznych festiwalach w kraju i za granicą, wykonując partie oratoryjne (Wratislavia Cantans, Warszawska Jesień, Dni Muzyki Organowej, Oregon Bach Festival, Europäisches Musikfest Stuttgart, Seoul International Music Festival, Muzyka w Starym Krakowie). Dokonała szeregu nagrań archiwalnych z Orkiestrą i Chórem Polskiego Radia i TV w Krakowie. Od wielu lat jest członkiem zespołu Capella Cracoviensis. Jest równocześnie pedagogiem śpiewu w Akademii Muzycznej w Krakowie.
Julio Fernández – tenor, pochodzenia hiszpańskiego. Po ukończeniu studiów w zakresie śpiewu solowego w Conservatorio Superior de Musica w Madrycie przeniósł się do Niemiec, gdzie studiował w Musikhochschule w Karlsruhe, pod kierunkiem tak wybitnych mistrzów śpiewu jak: R. Hermann, M. Venuti, H.Höll, M. Shirai. Był uczestnikiem wielu mistrzowskich kursów interpretacji, prowadzonych przez A. Krausa, T. Berganzę, E. Schwarzkopf, A. Balbina i G. Souzay’a. Występował niemal we wszystkich krajach europejskich. Jego partnerami w dziełach oratoryjnych oraz operowych byli, miedzy innymi: P. Domingo, P. Lika, M. Hölle, J. H. Rootering, O. Wenkel, E. Randova. Brał udział w spektaklach operowych prowadzonych przez Z. Mehtę, S. Comissionę, G. Ferro, J. Kulkę, C. Kalmara, D. Hauschilda, C.Brett, O.Schmidta, K.Arpa, S. Camberlinga i wielu innych. Nagrał m.in. Missa da Requiem G. Donizettiego:, „Sceny z Fausta” i „Das Paradies und die Peri” R. Schumanna, „Gioias” A. C. Cartellieriego: Debiutował na scenie Staatsoper w Stuttgarcie w „Śpiewakach Norymberskich” R. Wagnera. Jest Laureatem III nagrody na VII Międzynarodowym Konkursie im. Hugo Wolfa (Stuttgart). Jego główne role operowe to: Tamino w „Czarodziejskim flecie“ W.A.. Mozarta, Malcolm w „Makbecie” G. Verdiego, a także role w operach S. Prokofiewa, B.Brittena, .Straussa i P. Glassa. W latach 1995-1999 prowadził mistrzowskie kursy śpiewu w Hiszpanii. W latach 1998-2003 był nauczycielem śpiewu na Uniwersytecie w Mainz, zaś od roku 2003 prowadzi podobną działalność w Hochschule w Bremie. W latach 2001-2004 był zapraszany do udziału w festiwalu operowym w Aix-en-Provence (Francja).
Simon Berg – bas urodzony w Monachium. Ukończył studia wokalne w Konserwatorium Richarda Straussa, pod kierunkiem Nikolausa Hillebrandta, Kari Lövaas i Donalda Sulzena. Zadebiutował w 1996 r. w ramach Münchener Biennale w „Solaris“ Michaela Obsta. Pracował jako organista i dyrygent chóru ewangelickiej wspólnoty w Monachium. Obecnie mieszka i pracuje w Berlinie, gdzie śpiewa dla Berlińskiego Rundfunkchores „Deutschen Oper Berlin“. Często zapraszany gościnnie do projektów „ars-nova-ensemble Berlin“, do projektów z słynnym „Collegium Vocale Gent“ Philippe’a Herreweghe, a także do wspólnych projektów z „Kammerchor Stuttgart“ oraz z „Vocalconsort Berlin“. Współpracuje z Hansatheater Berlin, Theater Karlshorst, a także przy produkcji znanych cyklów muzycznych: „Oper jetzt“ oraz „Klangwerkstatt Berlin“ .
Kameralny Chór Kantorei Sankt Barbara powstał w 2000 r. z inicjatywy wspólnoty niemieckojęzycznej przy Kościele Św. Barbary w Krakowie oraz Konsulatu Republiki Austrii w Krakowie. W kręgu zainteresowań zespołu znajdują się oprócz chóralnej muzyki a’capella, dzieła wokalno-instrumentalne niemieckiego baroku. W repertuarze KSB znajdują się utwory: Palestriny, Schütza, Haendla, Gorczyckiego, A. Brucknera, Pasje Bacha oraz kompozycje współczesne twórców polskich, niemieckich i austriackich. Zespół wykonał kilka kantat, motetów, Oster-Oratorium, Himmelsfahrt-Oratorium, Magnificat J. S. Bacha, kilkakrotnie wykonywał Requiem W.A. Mozarta (2005 – 2006). W marcu 2002 uczestniczył w prawykonaniu kantaty So wie ein Baum T. Pehlkena pod dyrekcją kompozytora. Reprezentował kulturę polską, m.in. w ramach EXPO 2000 w Hanowerze, czy w wymianie kulturalnej Koła Przyjaźni Kraków – Frankfurt. KSB współpracuje z Krakowskim Biurem Festiwalowym. W 2005 r. w ramach II Festiwalu Misteria Paschalia zespół zaproszony został do wykonania utworów z rękopisu Magnus Liber Organi z katedry Notre Dame w Paryżu wraz ze słynnym angielskim kwartetem wokalnym Orlando Consort, a także dokonał nagrania płytowego kompozycji Przez tę ziemię przeszedł Pan Jana Kantego Pawluśkiewicza.
Kantorei Sankt Barbara wpisali się na stałe w pejzaż muzyczny Krakowa. Dali blisko 100 koncertów także w Niemczech, we Włoszech i na Litwie. Od 7 lat nieprzerwanie biorą udział w wielkich projektach symfonicznych Europejskiej Akademii Chóralnej w Moguncji, z którą występowali w najważniejszych salach koncertowych Europy, m.in. w wiedeńskim Konzerthaus, Filharmonii Berlińskiej, Alte Oper we Frankfurcie, bremeńskiej Die Glocke, Herkulessaal w Monachium i de Singel w Antwerpii pod dyrekcją tak znakomitych mistrzów batuty jak: V. Ashkenazy, M. Gielen, J. Cayers, S. Cambreling, G. Albrecht, J. Daus, E. Krivine i K. Penderecki. W sierpniu 2000 r. odbyli wielkie tourneé pod hasłem „Poland and Germany – Razem w sercu Europy” po Polsce (Festiwal Kraków 2000) i Niemczech (Hanower – EXPO 2000) z Te Deum K. Pendereckiego. W czerwcu 2005 r. brali udział w prawykonaniu VIII Symfonii K. Pendereckiego pod dyrekcją kompozytora (Luksemburg). Wraz z ECA wykonywali Missa Solemnis L. van Beethovena pod dyrekcją Michaela Gielena (listopad 2005), a w sierpniu 2006 r. wykonali Requiem G.Verdiego wraz z Youth Orchestra of the Americas pod batutą Placido Domingo
Zespół uczestniczył w wielu krajowych konkursach chóralnych zdobywając liczne nagrody i wyróżnienia. Wśród nich należy wymienić: I nagrodę na Ogólnopolskim Konkursie Chórów – Caecilianum 2005, Nagrodę Prezydenta Miasta Warszawy (2005), I Nagrodę na I Festiwalu Chóralnym Cantate Domino (Kraków 2006) oraz Grand Prix IX Małopolskiego Przeglądu Chórów w Niepołomicach (2007). Na jubileusz 5–lecia chór wydał płytę „Muzyka u św. Barbary”, a także nagrał motet O Jesu Christ mein’s Lebens Licht z Kantaty BWV 118 b J.S. Bacha dla Polskiego Towarzystwa Bachowskiego. W 2007 r. Kantorzy odbyli tournee po Litwie (Nida, Wilno) z polskim programem a cappella.
Kameralna Orkiestra L’estate armonico – założona została w 2001 r. przez Wiesława Delimata na potrzeby wspólnych przedsięwzięć muzycznych Kantorei Sankt Barbara i Pro Musica Mundi. Tworzą ją najlepsi instrumentaliści zawodowych orkiestr krakowskich, na co dzień muzycy takich zespołów, jak: Cappella Cracoviensis, Sinfonietta Cracovia czy Orkiestra Filharmonii Krakowskiej. Zespół regularnie koncertuje w Krakowie i w innych miastach Polski, ze szczególnym entuzjazmem poświęcając się interpretacji muzyki barokowej, przeznaczonej na kameralne składy orkiestrowe. Kierowana przez Wiesława Delimata orkiestra wykonywała m.in. Oster-Oratorium, Himmelsfahrt-Oratorium, Magnificat, a także kantaty i motety J. S. Bacha, Requiem W.A. Mozarta, Te Deum, Schöpfung i Stabat Mater – J. Haydna, Oratorio de Noël C.Saint–Saënsa, Otčenáš L. Janačka, i in. Wraz z chórem l’estate armonico nagrali płytę „Muzyka u św. Barbary”, a także motet O Jesu Christ mein’s Lebens Licht z Kantaty BWV 118 b J.S. Bacha dla Polskiego Towarzystwa Bachowskiego.
Wiesław Delimat (ur. 1966) organista i dyrygent, jest absolwentem krakowskiej Akademii Muzycznej w klasie organów (J. Jargoń) oraz dyrygentury (J. Katlewicz). Uczestniczył w licznych mistrzowskich kursach interpretacji muzycznej w kraju i za granicą. Współpracuje z wieloma zespołami chóralnymi i orkiestrowymi m. in. z Krakowskim Chórem Akademickim UJ, Capellą Cracoviensis, NOSPR- em, Chórem Polskiego Radia, EuropaChorAkademie. Koncertował w większości krajów europejskich, w Japonii i USA. W roku 2000 powołał do istnienia chór kameralny Kantorei Sankt Barbara oraz orkiestrę L’estate armonico, z którymi wykonał wiele dzieł wokalno-instrumentalnych (w tym Magnificat i kilka kantat Bacha, Requiem Mozarta, dzieła Schuberta i mistrzów XX wieku). Jako solista, kameralista i dyrygent dokonał licznych nagrań radiowych i płytowych. Jest adiunktem Papieskiej Akademii Teologicznej (organy, chóralistyka), dyrektorem Archidiecezjalnej Szkoły Muzycznej I i II stopnia oraz kantorem kościoła św. Marka w Krakowie. W 2007 r. za wybitne zasługi dla muzyki kościelnej i dla Pontyfikatu został odznaczony Orderem św. Sylwestra – przyznanym przez Papieża Benedykta XVI.